Legnicki ZUS ma już 50 lat. Budynek przy Grabskiego był niegdyś jednym z najpilniej strzeżonych miejsc w Europie

1 października legnicki Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych świętował swoje 50-lecie działalności. Placówka powstała w 1975 roku, początkowo w Złotoryi, a kilka lat później przeniosła się do Legnicy. Od pół wieku obsługuje mieszkańców miasta i regionu, stanowiąc jedno z ważniejszych ogniw systemu ubezpieczeń społecznych na Dolnym Śląsku.

Legnicki oddział przez pół wieku rozrósł się w nowoczesną instytucję obsługującą cały region

Obecnie w legnickim Oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pracuje ponad 500 osób. To zespół urzędników, specjalistów i archiwistów, który każdego dnia obsługuje mieszkańców sześciu powiatów: legnickiego, złotoryjskiego, jaworskiego, lubińskiego, polkowickiego i głogowskiego.Oddział zajmuje się nie tylko bieżącą obsługą klientów, ale też działalnością doradczą i edukacyjną. Współpracuje z przedsiębiorcami, organizuje szkolenia i konsultacje z zakresu ubezpieczeń społecznych, a także działania promujące tzw. prosty język w administracji. Legnicki ZUS odpowiada również za archiwizację dokumentacji z całego kraju. W jego strukturach działa największe archiwum Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Polsce, które zajmuje blisko połowę powierzchni siedziby i gromadzi miliony teczek, akt i dokumentów ubezpieczeniowych.

Siedziba legnickiego ZUS ma niezwykłą przeszłość – od niemieckiego sztabu wojskowego, przez dowództwo Armii Radzieckiej, po nowoczesny urząd

Budynek przy ul. Władysława Grabskiego 26 w dzielnicy Tarninów to dziś siedziba legnickiego ZUS, ale jego historia sięga lat trzydziestych XX wieku. Gmach został wzniesiony w 1936 roku w stylu modernistycznego funkcjonalizmu, a jego budowa trwała zaledwie dziesięć miesięcy. Oficjalne otwarcie odbyło się 23 stycznia 1937 roku. Powstał z przeznaczeniem na siedzibę dowództwa 18. Dywizji Piechoty III Rzeszy, a w ówczesnych dokumentach występował pod nazwą Haus der Wehrmacht (Dom Wehrmachtu).

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, budynek został zajęty przez wojska radzieckie, które ulokowały w nim sztab Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (PGWAR). Wokół gmachu powstał ściśle strzeżony kompleks wojskowy zwany „Kwadratem”, o powierzchni około 40 hektarów. Od reszty Legnicy był oddzielony wysokim murem i przez kilkadziesiąt lat pozostawał niedostępny dla mieszkańców.

Wewnątrz dawnego sztabu znajdowały się gabinet dowódcy, sale narad, kino, sala koncertowa, kuchnia oficerska i pomieszczenia reprezentacyjne. Przy budynku funkcjonowało lądowisko dla helikopterów wyposażone w sygnalizację świetlną. Z przekazów wynika, że od połowy lat 60. XX wieku w obiekcie mogła być przechowywana broń nuklearna, a ze względu na znaczenie strategiczne budynek nazywano „Pentagonem”. To właśnie stąd wydawano rozkazy dla 52 dywizji i czterech armii lotniczych rozlokowanych na terytorium NRD, Polski, Czechosłowacji, Białorusi i Ukrainy.

Ostatni żołnierze Armii Radzieckiej opuścili Legnicę 15 września 1993 roku, a budynek sztabu był ostatnim obiektem wojskowym przekazanym władzom polskim. Początkowo planowano umieścić tam Urząd Wojewódzki, jednak po likwidacji województwa legnickiego w 1999 roku zdecydowano o przekazaniu obiektu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Modernizacja dawnego sztabu trwała ponad dekadę i przywróciła mu nowoczesny charakter

Adaptacja budynku rozpoczęła się w 1999 roku i przebiegała etapami. Prace obejmowały modernizację konstrukcji, odnowienie elewacji, wymianę instalacji, przystosowanie pomieszczeń do obsługi klientów i archiwizacji dokumentów.Remont zakończono w 2010 roku, a dawny Haus der Wehrmacht przekształcono w nowoczesną siedzibę urzędu publicznego.

Dziś połowę obiektu zajmuje wspomniane Centralne Archiwum ZUS, a w jego wnętrzach mieści się również jedna z największych w Polsce komór fumigacyjnych, służących do dezynfekcji dokumentów archiwalnych z drobnoustrojów, grzybów i pleśni. Dawna sala kinowo-widowiskowa została zaadaptowana na wysoką halę archiwalną, w której znajdują się setki regałów z aktami. Pozostałe części budynku pełnią funkcje biurowe i obsługowe.

Zabytkowy gmach zachował liczne ślady swojej przedwojennej i powojennej historii

Budynek przy ul. Grabskiego 26 został wpisany do rejestru zabytków 25 września 2001 roku. Wzniesiony w stylu funkcjonalizmu, stanowi cenny przykład architektury modernistycznej z okresu międzywojennego. Przed wojną na fasadzie, pod gzymsem wieńczącym, znajdował się hitlerowski orzeł, dziś w tym samym miejscu wisi logo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W głównej klatce schodowej znajdowały się witraże o tematyce militarnej, wykonane z piaskowca i szkła. Ich fotografie zachowało Muzeum Miedzi w Legnicy, które uzyskało je od niemieckich historyków. Część pomieszczeń zachowała oryginalny układ korytarzy i wysokie sufity, typowe dla architektury wojskowej. W budynku ZUS przechowywana jest dokumentacja archiwalna o długości kilkuset kilometrów, a w legnickim oddziale stosowane są najnowocześniejsze systemy konserwacji i digitalizacji zasobów.

Od „Pentagonu” do instytucji zaufania publicznego – tak zmieniało się znaczenie budynku przy Grabskiego

Dziś legnicki oddział ZUS łączy dziewięćdziesięcioletnią historię Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z własnym, półwiecznym doświadczeniem. Gmach, który niegdyś był centrum dowodzenia Armii Radzieckiej, stał się symbolem przemian z miejsca niedostępnego i ściśle tajnego przekształcił się w instytucję otwartą dla mieszkańców regionu.To właśnie tu, w dawnym „Pentagonie”, każdego dnia obsługiwane są sprawy legniczan, a historia budynku pozostaje jednym z najciekawszych świadectw XX wieku w mieście.