Jaka przyszłość czeka domy jednorodzinne w Unii Europejskiej i czy warto przystąpić do programu „Czyste Powietrze”?

Rozmowa z ekspertem ds. audytów energetycznych: Jak przygotować nasz dom na rosnące ceny energii i wymogi zero‑emisyjności

Pytający:

Ceny energii rosną — co robić, żeby rachunki nie zrujnowały domowego budżetu?

Ekspert: Przede wszystkim trzeba przyjąć prosty fakt i sobie mocno to uzmysłowić że w najbliższych latach koszty energii cieplnej i elektrycznej będą rosły. Reakcja może być różna w zależności jak odpowiemy sobie na pytanie:

1. Czy mamy na tyle środków finansowych aby maksymalne obniżyć zapotrzebowanie na ciepło przez głęboką termomodernizację oraz przejść na nowoczesne z wysoką sprawnością odnawialne źródła ciepła?
2. Czy nasz dom jest zbyt duży względem obecnych potrzeb i możliwości finansowych? 

Pytający:

Dlaczego obecnie zostały wprowadzone ograniczenia dla kotłów gazowych?

Ekspert: Zgodnie z wytycznymi dyrektywy EPBD, od 1 stycznia 2025 roku Polska przestała wspierać wszelkie form dopłat dla kotłów zasilanych gazem ziemnym. W tej chwili nie ma jeszcze zakazu ich używania, ale są usuwane możliwości skorzystania z dotacji, ulg podatkowych oraz znika taki typ źródeł ciepła z programów modernizacyjnych typu „Czyste Powietrze”. Te zmiany zmuszają właścicieli do poszukiwania alternatywnych sposobów ogrzewania zgodnych z unijną dyrektywą. Zgodnie z dyrektywą EPBD w 2030 roku, wszystkie nowe budynki będą musiały spełniać wymogi tzw. „zero emisyjności”. Oznacza to zakaz instalowania źródeł ciepła zasilanych paliwami kopalnymi (węgiel i gaz ziemny) w nowym budownictwie oraz obowiązek stosowania systemów opartych o odnawialnych źródłach energii. Ostatecznie w 2040 rok, w Uni Europejskiej paliwa kopalne mają zniknąć całkowicie jako źródła ogrzewania.

Pytający:

Co to jest ta zero emisyjność?

Ekspert: Zero emisyjność to koncepcja wyeliminowania emisji gazów takich jak CO2 w wyniku działalności człowieka np. w budownictwie czy transporcie. Osiąga się ją poprzez wyeliminowanie z użycia wszelkich paliw kopalnych na rzecz odnawialnych źródeł energii (OZE). Unia Europejska stawia sobie za cel osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku, cyklicznie wprowadzając odpowiednie regulacje.

Pytający:

Jakie źródło ciepła w takim razie wybrać?

Ekspert: Obecnie do wyboru mamy następujące odnawialne źródła ciepła:

1. Kotły zagazowujące drewno - jedyny typ kotła dopuszczony z rusztem wrzutowym ale musi współpracować z dużym buforem ciepła na potrzeby c.o. To źródło prawdopodobnie będzie najtańszym sposobem ogrzewania dla dużych starych budynków z grzejnikami naściennymi które będą poddawane termomodernizacji lub dla budynków których właściciele posiadają swój las, niestety niższe koszty ogrzewania wiążą się też z dużym wkładem własnej pracy związanej z przygotowaniem i sezonowaniem drewna.
2. Kotły na pellet - dużo bardziej wygodny i zautomatyzowany sposób ogrzewania z automatycznym podajnikiem, niestety pellet kosztuje i nie jest tani i nie wiadomo jak będzie kształtowała się cena w przyszłości. Jest podejrzenie że będzie rosła. W ekstremalnych przypadkach w bardzo dużych nie ocielonych budynkach zużycie pelletu może sięgać nawet 1 tony na 1-2 tygodnie. Czyli bardzo wysoki koszt na poziomie 750-1000 zł na tydzień.
3. Pompy ciepła: najbardziej bezobsługowe, dla efektywnej pracy wymagają niższych temperatur górnego źródła ciepła (ogrzewanie podłogowe) i bardzo dobrej izolacji budynku.
4. Elektryczne ogrzewanie akumulacyjne z grzałkami elektrycznymi z buforowaniem ciepłej wody c.o. w dużym buforze. Ten rodzaj ogrzewania ma sens przy zmianie taryfy elektrycznej na G13 lub G12w. Godziny taryfowe z tańszymi kWh można też wykorzystać przy pompach ciepła typu on-off z wykorzystaniem bufora ciepła.
5. Elektryczne ogrzewanie akumulacyjne szamotowe. Rzadko spotykane. Również ma sens przy zmianie taryfy elektrycznej na G13 lub G12w.

Pytający:

Od czego zacząć termomodernizację?

Ekspert: Powinnyśmy wziąć następujące kroki:

1. Audyt energetyczny — priorytety z określeniem kolejności prac termomodernizacyjnych (dach/strop, ściany, okna, drzwi, izolacja podłogi).
2. Gdy nie chcemy wykonywać audytu energetycznego i korzystać z żadnych programów termomodernizacyjnych to jest taka zasada 10–20–30 jako wskazówka izolacji termicznej (10 cm podłoga/strop nad nieogrzewaną piwnicą, 20 cm ściany, 30 cm dach), choć docelowo warto oprzeć się na obliczeniach audytora.
3. Wymiana źródła ciepła na OZE zależy od budżetu, dostępności paliwa i komfortu obsługi.
4. Jako wariant do rozważenia jest też montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacja). Jest to ciężki temat do zrealizowania w starych budynkach ale znaczne ogranicza straty wentylacyjne, poprawia komfort higieniczny powietrza i wilgotności w budynku.

Pytający:

Programy wsparcia — czy warto przystąpić do „Czyste Powietrze”?

Ekspert: Zasadniczo tak, po rzetelnym audycie energetycznym i kalkulacji kosztów inwestycji oraz dotacji. Programy wspierające termomodernizację (Czyste Powietrze, premia termomodernizacyjna BGK lub inne programy wspierające prace termomodernizacyjne) mogą znacznie obniżyć nakład własny, ale są bardzo proceduralne, mocno zbiurokratyzowane i wymagają dużo czasu od beneficjenta. Audyt wskaże opłacalność, konieczne prace i potencjalne oszczędności. Wybranie sprawdzonego wykonawcy zwiększa szanse powodzenia i terminowego rozliczenia dotacji.

Praktyczne porady minimalizujące ryzyko wysokich rachunków

1. Zacznij od audytu energetycznego który ustali zakres i kolejność prac termomodernizacyjnych: izolacja dachu/stropu i ścian zewnętrznych, wymiana stolarki, rekuperacja.
2. Sprawdź dostępne programy dotacyjne — skalkuluj wkład własny i harmonogram.
3. Zainwestuj w tę część modernizacji, która daje największy zwrot (stosunek oszczędności energii do nakładów).
4. Przemyśl zmianę systemu grzewczego.
5. Zadbaj o prawidłowe wykonanie prac — szczelność, ciągłość izolacji, eliminacja mostków cieplnych.

Pytający:

Fotowoltaika — czy warto ją zamontować?

Ekspert: Przypominam że od 1 kwietnia 2022 r. montaż instalacji fotowoltaicznej już nie jest na tak dogodnych warunkach jak to było to wcześniej. Dziś postument rozlicza się w systemie Net billing, w którym nadwyżki produkcji energii elektrycznej mniej więcej od wiosny do jesieni (około 8 miesięcy) sprzedaje po bardzo niskiej cenie rynkowej RDN, a zgromadzone środki trafiają na depozyt prosumencki. Wieczorami i w zimie trzeba kupować po wysokiej cenie zgodnie ze swoją taryfą G. Jest to inwestycja z bardzo niską stopą zwrotu.

Pytający:

To może magazyn energii elektrycznej?

Ekspert: Magazyn jako bufor ciepła ma bardzo duży sens kiedy tej energii mamy za dużo. Magazyn energii elektrycznej to również niska stopa zwrotu. Niech każdy sobie podzieli koszty zakupu i montażu magazynu energii elektrycznej przez koszt 1 kWh * 1,05 (wskaźnik inflacji) ze swojej taryfy u obecnego operatora to będzie wiedział ile kupi sobie kWh prądu za cenę magazynu. Następnie ilość tych kWh podzieli to przez roczne zużycie kWh swojego gospodarstwa. Wtedy wyjdzie mu ile lat mógłby kupować prąd za cenę magazynu energii elektrycznej. Koszt magazyny energii elektrycznej jest bardzo wysoki a żywotność stosunkowo niska. Przy żywotności instalacji fotowoltaicznej szacowanej na 20 lat zakup magazynu jest przewidziany co najmniej dwa raz tego czasu lub nawet więcej. Moim zdaniem nie warto, jak już ktoś się uprze to jedynie mała instalacja PV na własne potrzeby z mocno zaplanowaną dużą auto-konsumpcją np. włączając grzałkę w południe aby grzała ciepłą wodę użytkową, a do tego lepiej użyć kolektory słoneczne o dużo większej sprawności na poziomie co najmniej 60% niż sprawność fotowoltaiki gdzie współczesne panele PV osiągają sprawność około 20 %. Inwestycja w kolektory słoneczne jest znacznie niższa w stosunku do osiągniętych celów przygotowania ciepłej wody używkowej w podobnym okresie w ciągu roku. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej stanowi duży składnik w kosztach ogrzewania. Dodatkowo są już pierwsze oficjalne doniesienia medialne że Holandia kraj w Uni Europejskiej zamierza od 2027 r. wprowadzić opłaty od właściciele paneli słonecznych za oddawanie prądu do sieci. Dwa duże holenderskie przedsiębiorstwa energetyczne, Innova Energie oraz jej spółka zależna Gewoon Energie, ogłosiły wprowadzenie od 2027 roku ujemnych stawek za przekazywanie energii do sieci. Holenderscy prosumenci będą musieli płacić za to, że oddają wyprodukowany przez siebie prąd. To koniec dotychczasowego systemu, który pozwalał rozliczać energię wyprodukowaną z tą pobraną z sieci. Zgodnie z nowymi zasadami klienci będą otrzymywać 5,9 eurocenta za każdą kilowatogodzinę oddaną do sieci, ale jednocześnie zapłacą 11,5 eurocenta opłaty. W praktyce oznacza to stratę 5,6 eurocenta na każdej kWh "sprzedawanego" prądu. Inni holenderscy operatorzy energetyczni również ogłosiły podobne plany. Greenchoice zapowiedział wynagrodzenie na poziomie zaledwie 0,25 eurocenta za kWh po odjęciu opłat. Takie rozwiązania mogą również w kolejnych latach czekać pozostałe kraje UE w tym Polskę gdzie sieć w szczytach sezonu produkcji prądu z fotowoltaiki jest już bardzo mocno przeciążona. Nie wspomina się również o kosztach szkodliwej mocy biernej którą generują pracujące falowniki (inwertery). Dziś kosztami tej szkodliwej mocy biernej są obciążeni generujący ją przedsiębiorcy. Prosumenci na obecną chwilę nie płacą za moc bierną, ale gdy instalacji fotowoltaicznych będzie przybywać ciężko powiedzieć czy do takiej opłaty nie będą i oni zmuszeni. Ja osobiście przy dzisiejszych warunkach OSD i wielu niewiadomych co do przyszłości nie inwestował bym w instalację fotowoltaiczną.

Pytający:

Kiedy w takim razie sprzedać nieruchomość zamiast modernizować?

Ekspert: Sprzedaż ma sens w sytuacjach, gdy: dom jest znacznie za duży dla mieszkańców względem ich potrzeb, koszty pełnej modernizacji przewyższają realną wartość rynkową po modernizacji, brak możliwości finansowych lub technicznych wykonania efektywnych prac modernizacyjnych. To trudna, ale czasem racjonalna decyzja finansowa póki nieruchomość ma jeszcze dużą wartość finansową. Sprzedaż nieruchomości to pomysł pragmatyczny. Możemy wtedy przenieść się do mniejszego lokum (np. do domu do 50 m² pow. użytkowej), który z takim metrażem nie podlega regulacjom EPBD — to jednak decyzja życiowa i bolesna dla wielu rodzin. Napewno wielu osobom brzmi w głowie pytanie z przysłowia: Czy stare drzewa można przesadzać? Odowiedź brzmi: Tak, stare drzewa można przesadzać, ale jest to zabieg skomplikowany, wymagający profesjonalnego sprzętu i wiedzy.

Podsumowanie i rekomendacja eksperta

1. Zamów audyt energetyczny — on określi koszty i priorytety.
2. Aplikuj o dotacje po dokładnej kalkulacji; wybierz sprawdzonego wykonawcę.
3. Wykonaj prace o najwyższym zwrocie: dach/strop, ściany, stolarka.
4. Kontroluj jakość wykonania: szczelność, ciągłość izolacji, eliminacja mostków cieplnych.
5. Wybierz źródło ciepła.
6. Zainstaluj rekuperację jeśli jest to możliwe.
7. Zamaist fotowoltaiki zinwestuj w kolektory słoneczne. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej stanowi duży składnik w kosztach ogrzewania.
8. Oststecznie jeśli modernizacja jest ekonomicznie nieopłacalna, rozważ sprzedaż i przeprowadzkę do mniejszego lokum.

Kontakt eksperta: CEB.COM.PL Aleksander Sudoł — audyty energetyczne. Dla zainteresowanych więcej informacji na stronie o programie Czyste Powietrze: https://www.ceb.com.pl/program-czyste-powietrze/.