Za eksploatację grobu, wjazd na cmentarz i opiekę nie trzeba płacić. Ustawa o cmentarzach nie przewiduje takich opłat

W Legnicy obowiązuje Zarządzenie Prezydenta Miasta nr 261/PM/2021 z 12 maja 2021 roku, w którym szczegółowo określono cennik usług na cmentarzach komunalnych, m.in. przy ul. Wrocławskiej i Zielnej. Znajdziemy tam opłaty za udostępnienie grobu na 20 lat, za miejsca w kolumbarium, a także dodatkowe należności za wjazd samochodem na teren nekropolii. Tymczasem najnowsze wyroki sądów administracyjnych jasno pokazują, że wiele tego typu opłat może być nielegalnych, bo wykraczają poza to, na co pozwala prawo.

Zgodnie z ustawą z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, gmina ma prawo pobierać jedynie trzy rodzaje opłat: za pochówek, za ponowny pochówek (tzw. dochowanie, np. urny do istniejącego grobu), za prolongatę, czyli przedłużenie prawa do miejsca po 20 latach. Ustawa nie wspomina o żadnych innych opłatach, takich jak „eksploatacja grobu”, „opłata za wjazd”, „opłata za nagrobek” czy „utrzymanie miejsca”. Mimo to wiele samorządów, także Legnica, przyjęło lokalne przepisy, które wprowadzają dodatkowe obciążenia finansowe dla rodzin zmarłych.

Problem ten został jasno rozstrzygnięty przez sądy administracyjne. 10 listopada 2024 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie unieważnił uchwałę Rady Miasta z 22 lutego 2023 roku. Uchwała ta przewidywała dodatkową opłatę za „eksploatację grobu” w przypadku dochowania urny. Sąd uznał, że taka opłata nie wynika z ustawy i stanowi bezprawne rozszerzenie katalogu dopuszczalnych należności.

12 marca 2025 roku WSA w Warszawie rozpatrywał podobną sprawę dotyczącą uchwały Rady Miejskiej w Radomiu. Także i tu sąd stwierdził nieważność lokalnych zapisów przewidujących opłaty za czynności niezwiązane bezpośrednio z pochówkiem.

W świetle tych orzeczeń część opłat pobieranych przez zarządców legnickich cmentarzy, w tym opłata za wjazd pojazdem czy za tzw. eksploatację może zostać uznana za bezprawną. Mieszkańcy Legnicy, którzy uiszczali takie opłaty, mają prawo wnioskować o ich zwrot. Zgodnie z orzecznictwem sądów, nielegalne zapisy uchwał nie obowiązują nawet wtedy, gdy nie zostały jeszcze formalnie uchylone, ich nieważność działa bowiem wstecz.

W obliczu jasnych wyroków sądowych warto, by legnicki samorząd dokonał przeglądu obowiązujących przepisów i rozważył zmianę zarządzenia z 2021 roku. Z kolei mieszkańcy mogą skierować do magistratu zapytanie o podstawę prawną pobranych opłat lub wniosek o ich zwrot.

Które opłaty w Legnicy są nielegalne?

1. Opłata za wjazd na cmentarz

Zgodnie z Zarządzeniem Prezydenta Miasta nr 261/PM/2021 z 12 maja 2021 r., mieszkańcy muszą uiścić opłatę za wjazd samochodem na teren cmentarza przy ul. Wrocławskiej. Tymczasem ustawa z 31 stycznia 1959 r. zezwala na pobieranie tylko trzech opłat: za pochówek, za dochowanie i za prolongatę po 20 latach. Opłata za wjazd nie ma do nich żadnego związku i jest nielegalna.

2. Opłaty „ekspolatacyjne” lub za usługi dodatkowe

Zarządzenie wprowadza też opłaty za różne usługi cmentarne, jak np. opieka nad grobem, administrowanie czy inne świadczenia. Sąd w Olsztynie (10 listopada 2024 r.) wyraźnie stwierdził, że takie opłaty wykraczają poza katalog ustawowy i są bezprawne . W Legnicy, podobnie, wszystkie opłaty „dodatkowe” — niezwiązane bezpośrednio z pochówkiem, dochowaniem lub prolongatą — mogą być zakwestionowane.

3. Brak rozróżnienia między dochowaniem a prolongatą

WSA w Olsztynie podkreślił, że można pobierać opłatę tylko za dochowanie (ponowny pochówek) albo za prolongatę, ale każdą tylko raz – zgodnie z ustawą. Jeśli regulamin wprowadza dodatkową opłatę za „eksploatację” przypisaną do dochowania i prolongaty, to również jest ona niezgodny z prawem