Witelon od 17 lat patronem legnickiej PWSZ

17 lat temu, 25 marca 2003 roku, na mocy rozporządzenia rady ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Legnicy otrzymała imię Witelona.

Witelon – „filius Thuringorum et Polonorum” (syn Turyngów i Polaków – jak przedstawił się w „Perspectivie”) żył na przełomie XIII i XIV wieku. Jego matką była nieznana z imienia Polka, pochodząca z rycerskiego rodu z Borowa, natomiast ojcem – Henricus de Ziz – zamożny mieszczanin z Turyngii. Nie znamy nazwy miejscowości na Śląsku, w której się urodził. Mógł to być Borów koło Jawora, sam Jawor lub Legnica. Nie są również znane dokładne daty jego urodzenia i śmierci. Powszechnie uważa się, że urodził się około roku 1230 a zmarł ok. 1314. Zdaniem Jerzego Burchardta – wybitnego znawcy biografii Witelona – urodził się on ok. 1237 roku.

Witelon to pierwszy polski matematyk i fizyk, który przez wiele lat związany był z Legnicą. To również pierwszy w dziejach Śląska uczony, który wywarł ogromny wpływ na rozwój nauk eksperymentalnych i stosowanych. Jego osiągnięcia stworzyły podwaliny dorobku naukowego i myśli filozoficznych kolejnych okresów. Szczególny związek z Legnicą wskazuje na chwalebną rolę i pozycję tego miasta jako ośrodka życia naukowego i kulturalnego. Jego biografia ma kilka etapów ściśle związanych z miejscami i środowiskami jego działalności. W pierwszej kolejności wymienić należy Legnicę. Tu przebywał, stąd wyjeżdżał do Wrocławia i za granicę, do Legnicy też powracał. W Legnicy uczęszczał do szkoły parafialnej przy kościele św. św. Piotra i Pawła, gdzie później był profesorem.

W 1262 roku Witelon udał się na studia do Padwy. Tam zapisał się na wydział prawa kanonicznego. Przebywając w Padwie do 1268 roku, studiował również filozofię i nauki ścisłe. W 1268 r. Witelon został wysłany jako przedstawiciel Władysława do Viterbo. Tam właśnie napisał swoje dzieło Perspectiva, traktujące o optyce. Optyka stanowiła dla niego główną część filozofii przyrody stąd w swoim dziele zajął się również wyjaśnianiem podstawowych problemów filozoficznych.

Przed Witelonem optyka jako wyodrębniona nauka nie istniała. Dopiero on zebrał rozproszone o niej wiadomości na podstawie rękopisów i je usystematyzował, objaśnił oraz skomentował. Objaśnił i opisał budowę oka ludzkiego i zagadnienia związane z widzeniem przez człowieka. Wyjaśnił zjawisko złudzenia optycznego, opisał również właściwości zwierciadeł oraz przechodzenie promieni świetlnych przez ciała przezroczyste.

Witelon zajął się światłem i widzeniem postrzegając je jako łącznik świata duchowego i materialnego. Światło traktowano w tym czasie jako nośnik wiedzy i objawień. W swoim dziele dokonał syntezy wiedzy przedstawiając 470 twierdzeń i dowodów ich trafności.

Od ubiegłego roku, za sprawą działań uczelnianej Biblioteki, posiadamy w swych zbiorach faksymilowe wydanie dzieła Witelona, pt.: Peri Optikēs, id est de natura, ratione, & proiectione radiorum visus, luminum, colorum atq[ue] formarum, quam vulgo Perspectivam vocant, Libri X. Norimbergae, Johann Petreius, 1535. 2°. Praca przyniosła Witelonowi światowy rozgłos. Jest to kompendium ówczesnej wiedzy na temat optyki. Dzieło podzielone jest na 10 ksiąg, w których autor omawia m. in. budowę oka i proces widzenia, złudzenia optyczne oraz opisuje różne zwierciadła.

Pierwsza księga jest wykładem matematyki a przede wszystkim geometrii jaką znano w średniowieczu. W drugiej zawarł wprowadzenie do kolejnych ksiąg zakreślając ich zakres i tematykę. W trzeciej przedstawił anatomie oka ludzkiego oraz fizjologie widzenia. W kolejnej opisał widzenie proste. W pięciu kolejnych skupił się na optyce i zjawiskach optycznych. Przed Witelonem optyka jako wyodrębniona nauka nie istniała. Dopiero on zebrał rozproszone o niej wiadomości na podstawie rękopisów i je usystematyzował, objaśnił oraz skomentował. Objaśnił zjawisko złudzenia optycznego, opisał również właściwości zwierciadeł oraz przechodzenie promieni świetlnych przez ciała przezroczyste.

W ostatniej księdze Witelon opisał strukturę kosmosu. Oczywiście wiedze swoją oparł na dostępnych w średniowieczu odkryciach. Niemniej jednak wprowadził wiele twierdzeń, które później wykorzystywali naukowcy. Johanes Kepler nazwał swoje dzieło „uzupełnieniem do Witelona” co świadczy nie tylko o wielkim szacunku jaki miał dla ksiąg legniczanina ale także, iż jego wykład wiedzy nie zdezaktualizował się.

Dzieło powstało ok. 1270 r., pierwszy raz ukazało się drukiem w Norymberdze w 1535 roku. W 2015 roku minęła 740. rocznica napisania „Perspectiwy” i 480. rocznica wydrukowania tego dzieła.