Nikodem Dyzma 2025: fikcja, która przestała śmieszyć

Serial Kariera Nikodema Dyzmy w reżyserii Jana Rybkowskiego, z wybitną rolą Romana Wilhelmiego, to więcej niż klasyka PRL-owskiej telewizji. To przenikliwa i wciąż aktualna diagnoza społeczeństwa, które z zadziwiającą łatwością oddaje władzę w ręce ludzi nieprzygotowanych, nieodpowiedzialnych, a czasem wręcz niebezpiecznych.

Premiera miała miejsce w 1980 roku, a scenariusz oparto na powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza z 1932 roku. Oparty na groteskowej, lecz niepokojąco realistycznej fabule, serial przedstawia historię prowincjonalnego urzędnika pocztowego, który przypadkiem trafia na warszawskie salony i — nie mając żadnych kwalifikacji, poglądów ani kręgosłupa moralnego — zaczyna błyskawicznie piąć się po szczeblach władzy. Pomaga mu w tym mechanizm społecznego pochlebstwa, politycznych układów i zbiorowej ślepoty elit.

Wilhelmi wykreował postać przerażająco wiarygodną. Dyzma nie udaje, nie knuje. On po prostu jest — nijaki, pozbawiony refleksji, bez ambicji wykraczających poza osobisty interes. Świat wokół niego sam tworzy narrację, w której jego milczenie uchodzi za rozwagę, ignorancja za głębię, a nieporadność za charyzmę. Muzyka Waldemara Kazaneckiego dodatkowo wzmacnia ton tej opowieści: z jednej strony lekko groteskowy, z drugiej – podszyty niepokojem.

[WIDEO]17766[/WIDEO]

Trudno dziś nie dostrzec, jak boleśnie aktualny jest ten obraz. W roku wyborczym 2025 historia Nikodema Dyzmy przestaje być tylko satyrą, a staje się lustrzanym odbiciem naszej politycznej rzeczywistości. Oto bowiem realne poparcie społeczne zyskują ludzie z poważnymi wątpliwościami natury prawnej, niejasnymi powiązaniami, bez doświadczenia i etycznej wiarygodności. Nie dlatego, że są kompetentni. Ale dlatego, że „są nasi”.

Społeczeństwo coraz częściej głosuje plemiennie, nieodpowiedzialnie. Liczy się przynależność, nie kompetencje. Kandydat nie musi już być moralnie czysty – wystarczy, że powie to, co chcemy usłyszeć, i że „dokopie tamtym”. W efekcie zamiast państwowości dostajemy spektakl, a zamiast przywództwa – medialną wydmuszkę.

I tutaj pojawia się zasadnicza różnica: Dyzma, choć groteskowy, budzi pewną sympatię – głównie za sprawą aktorskiego kunsztu  Romana Wilhelmiego, który nadaje tej postaci ludzką, niemal tragiczną twarz. Współczesny „bohater znikąd” tej cechy nie ma. Nie budzi uśmiechu – budzi grozę. Grozę tego, że społeczeństwo chce powierzyć najwyższą władzę jednostce, która nie powinna jej nawet dotykać.

Na końcu warto przypomnieć, że w historii Dyzmy groteska nie trwa wiecznie. Ktoś w końcu go demaskuje – choć nie z moralnej potrzeby, lecz z zazdrości i resentymentu. To właśnie czyni finał tej historii tak gorzkim: nie ma w nim oczyszczającego zwycięstwa prawdy, tylko odsłonięcie, jak bardzo cały system sam się prosił o oszusta.

Po obejrzeniu  filmu może pojawi się refleksja, której nam dziś dramatycznie brakuje:
„Największym zagrożeniem nie jest wykreowany przez film oszust, lecz ci, którzy bezrefleksyjnie mu uwierzyli, dali mu władzę i umożliwili jego karierę – to oni sprawiają, że Dyzmowie wciąż trafiają na szczyty.”

To my – społeczeństwo – ponosimy za to odpowiedzialność. I to my poniesiemy tego konsekwencje.