Choinka – od pogańskiego drzewa życia do gwiazdy Bożego Narodzenia

Tradycja domowej choinki narodziła się w XVI wieku w Alzacji, na terenach dzisiejszych Niemiec. W domach zaczęto ustawiać iglaste drzewka, które ozdabiano jabłkami i papierowymi dekoracjami, nawiązując w ten sposób do rajskiego drzewa znanego z biblijnej opowieści. Zwyczaj szybko rozpowszechnił się w krajach protestanckich, a jednym z jego wielkich zwolenników był Marcin Luter, widzący w zielonej jodle symbol nadziei i życia trwającego w środku zimy.
 

Pogańskie korzenie zielonego drzewka
 

Korzenie symboliki choinki sięgają jednak znacznie głębiej niż chrześcijaństwo. W kulturach pogańskich wiecznie zielone gałązki miały chronić dom przed złymi mocami oraz przypominać o zwycięstwie życia nad śmiercią, zwłaszcza w czasie zimowego przesilenia. Zieleń była znakiem odradzającej się natury, płodności i nadziei, a drzewko ustawione w domu miało „przyciągać” słońce i nadchodzącą wiosnę.

Chrześcijańska symbolika choinki

Z czasem Kościół nadał choince nowe, teologiczne znaczenie. Drzewko zaczęto interpretować jako rajskie drzewo, przy którym ludzkość utraciła, a dzięki Chrystusowi odzyskała nadzieję zbawienia. Światła na gałęziach symbolizowały Chrystusa – „światłość świata”, prowadzącą z ciemności ku zbawieniu. Kłujące igły miały chronić dom przed nieszczęściem, a wznoszący się ku górze kształt choinki przypominał o niebie i zjednoczeniu z Bogiem.
 

Wędrówka choinki po świecie
 

Jeszcze do końca XVIII wieku choinka pozostawała lokalnym zwyczajem niemieckich protestantów. W XIX wieku zaczęła jednak robić międzynarodową karierę: dzięki niemieckim emigrantom trafiła do Anglii, Francji, krajów południowej Europy, a w końcu do Stanów Zjednoczonych. W Polsce pojawiła się na przełomie XVIII i XIX wieku, najpierw w domach arystokracji i mieszczaństwa, stopniowo wypierając starsze tradycje, takie jak podłaźniczka, jemioła czy dekorowany snop zboża.
 

Ozdoby i znaczenia – od jabłek do bombek
 

Pierwsze choinki przyozdabiano rajskimi jabłkami, orzechami i ręcznie robionymi ozdobami z papieru, które miały podkreślać urodę drzewka i niosły konkretną symbolikę. Jabłka przypominały o grzechu pierworodnym, orzechy – o mądrości i dobrobycie, łańcuchy – o więzach grzechu, ale też o więzi rodzinnej, a świece broniły przed złem i symbolizowały światło Chrystusa. Z czasem zastąpiły je szklane bombki, elektryczne lampki, gwiazda betlejemska na czubku, anioły, dzwonki czy pierniczki, z których każdy motyw opowiadał własną historię.
 

Choinka dziś – symbol domu i bliskości
 

Współczesna choinka stała się czymś więcej niż tylko religijnym znakiem – jest przede wszystkim symbolem rodzinnego ciepła, spotkania i radości. Stawiamy ją w domach, na placach miast, przed kościołami, a jej rozświetlone gałęzie towarzyszą wspólnemu kolędowaniu i wręczaniu prezentów. Niezależnie od tego, czy jest żywa czy sztuczna, tradycyjnie zielona czy nowocześnie stylizowana, pozostaje mostem między dawnymi wyobrażeniami o „drzewie życia” a dzisiejszą potrzebą bliskości i światła w najciemniejszym czasie roku.