Nowe książki IPN

30 września w Klubie Muzyki i Literatury we Wrocławiu odbędzie się prezentacja nowych książek wydanych przez IPN. Spotkanie z autorami wszystkich książek odbędzie się 30 września (wtorek) o godz. 16.00 - pl. Kościuszki

Jerzy Kirszak, Szlakiem pamięci narodowej. Kronika VII Międzynarodowego Motocyklowego Rajdu Katyńskiego (25 VIII – 9 IX 2007), Wrocław 2008, 136 s. Publikacja z bezpłatnym dodatkiem do książki – filmem DVD „Śladami polskiej męki – VI Międzynarodowy Motocyklowy Rajd Katyński 2006” (TVP Polonia)  

Od autora
(…)
Poniższa relacja to kronikarski zapis kilkunastu dni wyprawy na Wschód, szlakiem pamięci narodowej, przez ziemie dawnych naszych Kresów (także tych przedrozbiorowych), tereny obecnej Ukrainy, Rosji i Białorusi. Niemal sentymentalnej podróży w czasie do miejsc o wielowiekowej polskiej tradycji, o której świadczą m.in. cmentarze, często zniszczone lub zaniedbane oraz te nowo wznoszone, ale i wciąż mieszkający tam Polacy. Podróży do najtragiczniejszych polskich cmentarzy - narodowych nekropolii w Katyniu, Charkowie i Miednoje - głównych punktów na mapie Moto¬cyklowych Rajdów Katyńskich. Relacji ze spotkań z miejscowymi ludźmi zarówno Polakami, jak i Ukraińcami, Rosjanami i Białorusinami, wśród których wszędzie po drodze wzbudzaliśmy sensację i jednocześnie sympatię. Tak było na całym szlaku rajdu. Przy osobistych spotkaniach „tubylcy” wciąż pytali, ilu nas jedzie, dokąd i po co. Nie mogli uwierzyć, że jest to wyprawa zorganizowana społecznie, a uczestnicy jadą głównie, aby oddać hołd swoim pomordowanym rodakom. Wielu z Rosjan albo nie słyszało w ogóle o Katyniu, albo ma na ten temat wypaczone informacje. Dla ich edukacji mieliśmy przygotowane przez Instytut Pamięci Narodowej foldery w języku rosyjskim pt. „Katynskoje djeło 1940 god. Wo¬prasy i otwjety”. Wielu z nich czytało to z zainteresowaniem. Podobnie było też na Białorusi, gdzie foldery te wręczyłem eskortującym nas milicjantom. Spodziewałem się co najmniej braku zaintere¬sowania, tymczasem białoruscy stróże porządku przy mnie je czytali i żywo dyskutowali. Sytuacje te tylko potwierdzają celowość podobnych działań. Inną kategorią wrażeń dostarczyły spotkania z dziećmi. Ich serdeczny uśmiech, podziękowanie za drobny podarek, przejażdżka na motocyklu były najpiękniejszą zapłatą za trudy i wyrzeczenia poniesione w Rajdzie. Polacy na Wschodzie mają żal, że w ich wyśnionej Polsce mało się o nich pamięta. Nasze spotkania z nimi świadczą, że jest inaczej, że pamiętamy o nich; dla nas one też są ważne, wielu na nowo uczą patriotyzmu.

Jerzy Kirszak

Artyści a Służba Bezpieczeństwa. Aparat bezpieczeństwa wobec środowisk twórczych. Materiały pokonferencyjne pod redakcją Roberta Klementowskiego i Sebastiana Ligarskiego, Wrocław 2008, 255 s.

Fragment Wstępu

W dniach 19-20 kwietnia 2007 r. w Sali Teatru Kameralnego we Wrocławiu odbyła się konferen¬cja pt. „Artyści a Służba Bezpieczeństwa: aparat bezpieczeństwa wobec środowisk twórczych”. Jej organizatorami byli: Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN-KŚZpNP we Wrocławiu oraz Teatr Polski we Wrocławiu. Podczas dwóch dni obrad odbyło się kilkanaście prelekcji oraz panel dyskusyjny prowadzony przez prof. Stanisława Beresia z udziałem: Antoniego Pawlaka, Marka Nowakowskiego, Joanny Sied¬leckiej oraz Ryszarda Krynickiego. Konferencji towarzyszyła prezentacja przedstawienia Teatru Ósmego Dnia z Poznania pt. "Teczki". Celem konferencji, który założyli organizatorzy, była próba podsumowania dotychczasowych bardzo rozproszonych wyników badań nad zagadnieniem stosunków na linii władza - środowiska twórcze, ze szczególnym położeniem nacisku na działalność apa¬ratu bezpieczeństwa i jego rolę w kształtowaniu postaw artystów. Literatura naukowa w tym względzie jest do tej pory niezwykle uboga. (…)

Tomasz Balbus, „Jurandowcy”. Powstańcy wileńscy 1944. Historia i życie codzienne 1. Brygady Wileńskiej Armii Krajowej, Wrocław 2008, 526 s.

Przedmowa

Książka dr. Tomasza Balbusa jest opracowaniem historii jednego z największych oddzia¬łów partyzanckich Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego. Przedstawione tutaj dzieje i codzienna egzystencja 1. Brygady Wileńskiej oparte zostały na zachowanych dokumentach oraz relacjach i wspomnieniach żołnierzy tej jednostki. Jest to historia działań bojowych wraz z pionierskim ujęciem życia codziennego partyzantów, operujących w 1944 r. na terenie Wileńszczyzny.
Walka o wolność Polski –  tam na Wileńszczyźnie –  była nie tylko zmaganiem się żoł¬nierzy AK z jednym wrogiem. Była to walka często z kilkoma wrogami i to nie zawsze na „życzliwym” dla naszych partyzantów terenie. W książce znajduje się opis organizowania się oddziału, przebieg akcji bojowych i mniejszych starć, ukazana została struktura organizacyjna brygady, trudy partyzanckiej egzystencji, często też dramatyczne przeżycia zbiorowe i poje¬dyncze losy "Jurandowców". Pracę uzupełniają biogramy oficerów i żołnierzy oddziału.
l. Brygada Wileńska walczyła nie tylko z okupantem niemieckim, ale także z kola¬borującymi z Niemcami litewskimi ochotniczymi oddziałami wojskowo– policyjnymi pod dowództwem Pawła Plechaviciusa. W bezpośrednich akcjach siły litewskie wspomagały niekiedy niemieckie formacje przeciwpartyzanckie. Kiedy oddziały litewskie podejmowały działania pacyfikacyjne wymierzone w polską ludność brygady AK były zmuszane stawać w jej obronie i decydować się na walkę zbrojną. Dodatkowym bardzo poważnym zagro¬żeniem dla Polaków były w tym regionie oddziały partyzantki sowieckiej, znacznie lepiej wyposażone w broń, na wsiach brutalnie zaopatrujące się w żywność, ślepo i bezwzględnie wykonujące rozkazy swoich „politruków”.
l. Brygada Wileńska operowała w specyficznym regionie Wileńszczyzny. Z jednej stro¬ny zagony lasów podchodzące pod wsie i miasteczka, duże puszcze (Nalibocka, Rudnicka), liczne rzeki i jeziora (z największym Narocz), czy też większe skupiska ludności polskiej, sprzyjały prowadzeniu działań partyzanckich. Z drugiej jednak strony region ten był też bar¬dzo oddalony od ewentualnych zrzutów zaopatrzenia i uzbrojenia alianckiego. Tam brygady musiały liczyć głównie na broń zdobywaną na wrogu.
Ukazane w pracy dzieje brygady „Juranda” (por. Czesława Grombczewskiego) przed¬stawiają genezę, organizację, służby wewnętrzne, działania partyzanckie i życie codzienne jednego z największych na Wileńszczyźnie oddziałów Armii Krajowej. Za trud i wieloletnie zaangażowanie w badaniach nad tą problematyką –  my żołnierze 1. Brygady Wileńskiej – dziękujemy Autorowi.

Czesław Cywiński żołnierz 1. Brygady Wileńskiej Prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej

„Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie …” Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Henryka Gulbinowicza w latach 1970-1990, Tomasz Balbus, Katarzyna Stróżyna, Wrocław 2008, 502 s. Publikacja z bezpłatnym dodatkiem – filmem DVD „Po stronie Boga jest zwycięstwo”

Fragment Wstępu

W 1975 r. dyrektor Departamentu IV Służby Bezpieczeństwa ministerstwa Spraw Wewnętrznych płk Konrad Straszewski w analizie przekazanej dla kierownictwa rządzącej Polską partii komunistycznej stwierdził: „Konsekwencje nominacji [nowego ordynariusza archidiecezji wrocławskiej] mogą być odczuwalne przez wiele lat”. Szef pionu komunistycznej bezpieki przeznaczonego do walki z Kościołem nie mylił się.  Tak też faktycznie się stało. (…)

W pierwszym rozdziale części pierwszej przedstawiona została w formie szkicu biograficznego posługa duszpasterska oraz działalność patriotyczna kardynała Henryka Gulbinowicza. W rozdziale drugim nakreślono działania operacyjne bezpieki wymierzone w osobę kardynała. Część druga ukazuje struktury oraz funkcjonariuszy SB skierowanych do walki z kardynałem, kapłanami archidiecezji wrocławskiej, środowiskami katolików świeckich oraz innymi wyznania¬mi. W rozdziale pierwszym zostało przedstawione kierownictwo Wydziału IV, struktury i kadry tegoż wydziału, prowadzone sprawy operacyjne, sieć agenturalna oraz środki finansowe wyko¬rzystywane do prowadzenia walki z Kościołem, w tym opłacania konfidentów wywodzących się z kręgów kościelnych (diecezjalnych, zakonnych) oraz świeckich. Rozdział drugi przedstawia ewolucję w latach 1989-1990 struktury wrocławskiej SB przeznaczonej do rozpracowywania Kościoła (likwidacja Wydziału IV, przejście części kadr do nowo powstałego Wydziału Studiów i Analiz) oraz proces zacierania śladów działalności operacyjnej funkcjonariuszy Wydziału IV (nielegalne niszczenie dokumentacji, w tym akt najcenniejszej agentury działającej w kurii arcybiskupiej oraz strukturach terenowych archidiecezji wrocławskiej). Rozdział trzeci ukazuje wspomniany wyżej Wydział Studiów i Analiz, ostatni pion bezpieki przeznaczony między innymi do inwigilacji środowisk antykomunistycznych oraz osób duchownych (Sekcja V). Tutaj również zostało przedstawione kierownictwo wydziału, zadania i kadry tegoż pionu, finanse przeznaczone na dalszą działalność operacyjną oraz biografie funkcjonariuszy wspomnianej Sekcji V (prawie w całości składającej się z kadr byłego Wydziału IV). Rozdział czwarty prezentuje zarys likwi¬dacji SB we Wrocławiu w roku 1990 oraz w formie egzemplifikacji losy i aspiracje niektórych funkcjonariuszy Wydziału IV/Studiów i Analiz, do niedawna zwalczających polski ruch nie¬podległościowy, usiłujących zniszczyć Kościół, deklarujących w okresie końca systemu komu¬nistycznego, chęć dalszej służby dla „narodu”, „Rzeczypospolitej”, „państwa” ...  Jak sądzimy zaprezentowanie publikowanych w niniejszym tomie dokumentów źródłowych w szerszym tle historycznym - struktur, kadr oraz kierunków działalności przeznaczonych do walki z Kościołem i „Solidarnością” pionów SB we Wrocławiu - pozwoliło, bardziej wyraziście ukazać mechanizmy funkcjonowania bezpieki. W części trzeciej opublikowanych zostało 109 dokumentów dotyczących duszpasterskiej i patriotycznej działalności kardynała Henryka Gulbinowicza, w większości dotychczas niezna¬nych, niewykorzystywanych przez historyków dziejów najnowszych Polski i badaczy historii współczesnej Kościoła. Część ta została podzielona na trzy rozdziały. Rozdział pierwszy ukazuje dokumenty dotyczące pełnienia posługi biskupiej w Białymstoku oraz dwuletni okres batalii epi¬skopatu pod przewodnictwem kardynała Stefana Wyszyńskiego z władzami PRL o obsadę stano¬wiska ordynariusza archidiecezji wrocławskiej. Rozdział drugi przedstawia dokumenty dotyczące objęcia i pełnienia funkcji ordynariusza we Wrocławiu (do 13 grudnia 1981 r.). Rozdział trzeci zawiera dokumentację wytworzoną od czasu wprowadzenia stanu wojennego do likwidacji SB. (…)